O'zbekiston metallurgiya korxonalarining energiya samaradorligi: modernizatsiya va innovatsiyalarga yo'nalish

Metallurgiya sohasida energiya iste'molini optimallashtirish bo'yicha strategik yondashuv

O'zbekistonning metallurgiya sanoati mamlakatning iqtisodiyotida muhim rol o'ynaydi, eksportning sezilarli ulushini ta'minlaydi va YaIMga salmoqli hissa qo'shadi. Biroq, bu soha energiyaning eng yirik iste'molchilaridan biri hisoblanadi, bu esa energiya samaradorligi masalasini hukumat va biznes uchun ustuvor vazifalar qatoriga qo'yadi.

So'nggi yillarda O'zbekiston o'z metallurgiya korxonalarining energiya samaradorligini oshirish ustida faol ish olib bormoqda. Bu nafaqat iqtisodiy omillar bilan, balki sanoatda uglerod izini kamaytirish bo'yicha global tendentsiyalar bilan ham bog'liq. Mamlakatning yirik metallurgiya kompaniyalari mahsulot sifatini yo'qotmasdan energiya iste'molini sezilarli darajada kamaytirishga imkon beruvchi zamonaviy texnologiyalar va uskunalarni joriy etmoqda.

Muvaffaqiyatli modernizatsiyaning yorqin misollaridan biri Markaziy Osiyodagi eng yirik mis ishlab chiqaruvchi - Olmaliq kon-metallurgiya kombinati (OKMK)dir. Rasmiy manbalar ma'lumotlariga ko'ra, energiya samaradorligi dasturini amalga oshirish natijasida OKMK so'nggi uch yil ichida solishtirma energiya iste'molini 15% ga kamaytirish imkoniga ega bo'ldi. Bunga texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlarini joriy etish va eskirgan uskunalarni zamonaviy energiya tejamkor analoglariga almashtirish tufayli erishildi.

O'zbekiston metallurgiya sohasining energiya samaradorligini oshirishda muhim qadam korxonalarda energiya menejmentini tizimlarini joriy etish bo'ldi. Bu tizimlar rudani qazib olishdan tortib tayyor mahsulot chiqarishgacha bo'lgan ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida energiya iste'molini optimallashtirish imkonini beradi. Ekspertlar baholashicha, bunday tizimlarni joriy etish foydalanishning birinchi yilida energiya sarfini 5-10% ga kamaytirish imkonini beradi.

Ikkilamchi energiya resurslaridan va muqobil energiya manbalaridan foydalanishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Masalan, Bekobod shahrida joylashgan O'zbekiston metallurgiya kombinatida chiqindi gazlar issiqligini elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun utilizatsiya qilish loyihasi amalga oshirilmoqda. Bu tashqi manbalardan elektr energiyasi iste'molini 20-25% ga kamaytirish imkonini beradi deb kutilmoqda.

O'zbekiston hukumati metallurgiyada energiya samaradorligini oshirish tashabbuslarini faol qo'llab-quvvatlamoqda. 2024-2026 yillarga mo'ljallangan sanoatni modernizatsiya qilish davlat dasturi doirasida energiya tejovchi texnologiyalarga sezilarli investitsiyalar ko'zda tutilgan. 2026 yilga kelib mamlakatda metallurgiya ishlab chiqarishining energiya sig'imi 2023 yil darajasiga nisbatan 30% ga pasayishi rejalashtirilmoqda.

Energiya samaradorligini oshirishning muhim jihati xalqaro hamkorlik hisoblanadi. O'zbekiston energiya tejash sohasidagi loyihalarni amalga oshirish uchun xorijiy hamkorlarni faol jalb qilmoqda. Xususan, 2024 yilda yetakchi Yevropa injiniring kompaniyalaridan biri bilan O'zbekiston metallurgiya korxonalarida energiya samaradorligining ilg'or texnologiyalarini joriy etish to'g'risida shartnoma imzolandi.

Ta'kidlash joizki, O'zbekiston metallurgiya korxonalarining energiya samaradorligini oshirish nafaqat iqtisodiy, balki ekologik samara ham beradi. Energiya iste'molining kamayishi bevosita issiqxona gazlari chiqindilarining kamayishi bilan bog'liq bo'lib, bu iqlim o'zgarishiga qarshi kurashish bo'yicha global maqsadlarga mos keladi.

Biroq, erishilgan yutuqlarga qaramay, O'zbekiston metallurgiya sohasi oldida energiya samaradorligi sohasida hali ham jiddiy muammolar turibdi. Asosiy to'siqlardan biri zamonaviy energiya tejovchi uskunalar va texnologiyalarning yuqori narxi bo'lib qolmoqda. Bu muammoni hal qilish uchun hukumat energiya samaradorligi yechimlariga investitsiya kiritayotgan korxonalarga soliq imtiyozlari va subsidiyalar berish imkoniyatini ko'rib chiqmoqda.

Yana bir muhim jihat zamonaviy energiya tejovchi uskunalar bilan ishlashga qodir malakali kadrlar tayyorlash zarurati hisoblanadi. Shu munosabat bilan mamlakatning yetakchi texnika oliy o'quv yurtlarida metallurgiyadagi energiya menejmenti bo'yicha ixtisoslashtirilgan dasturlar ochilmoqda.

Ekspertlar prognozlariga ko'ra, energiya samaradorligini oshirish bo'yicha kompleks choralar amalga oshirilishi O'zbekiston metallurgiya korxonalariga jahon bozoridagi o'z pozitsiyalarini sezilarli darajada mustahkamlash imkonini beradi. 2030 yilga kelib sohadagi ishlab chiqarishning energiya sig'imi yetakchi jahon ishlab chiqaruvchilari darajasiga tushishi, bu esa o'zbek mahsulotlarining raqobatbardoshligini oshirishi kutilmoqda.

Xulosa qilib aytganda, O'zbekiston metallurgiya korxonalarining energiya samaradorligini oshirish sohaning barqaror rivojlanishining asosiy omili hisoblanadi. Davlat ko'magi, innovatsion texnologiyalarga investitsiyalar va xalqaro hamkorlikning uyg'unlashuvi mamlakatning metallurgiya sektorini yanada o'sishi va modernizatsiya qilish uchun mustahkam asos yaratadi, bu esa pirovardida O'zbekiston iqtisodiyotini umuman mustahkamlashga yordam beradi.