2024 yil mahalliy fond bozorida juda ham ijobiy bo'lmadi: aksiyalarning aksariyat narxlarining pasayishi 2023 yil oxiridan boshlangan va joriy yilda davom etmoqda. Toshkent fond birjasining UCI indeksi, unda barcha ro'yxatga olingan kompaniyalar mavjud, yil boshidan 9,7% ga kamaydi. AVEX indeksi, Avesta Investment tomonidan 20 ta eng ko'p savdo qilingan kompaniyani hisobga olgan holda, 2024 yil boshidan 6 dekabrgacha 11,9% ga pasaygan.
Pasayishning asosiy sabablari bozorning past likvidligi va yuqori foiz stavkalari bilan milliy valyutada bank depozitlari kabi muqobil vositalarning jozibadorligi bo'ldi. Shunga qaramay, umumiy salbiy manzarada alohida kompaniyalar sezilarli o'sishni ko'rsatishga muvaffaq bo'lishdi, umumiy bozor dinamikasini ortda qoldirib.
Aksiyalarning narxidagi o'zgarishlarni tahlil qilish uchun, bu davrda aksiyalari bo'yicha 100 dan ortiq bitim amalga oshirilgan va savdo hajmi 500 million so'mdan oshgan kompaniyalar hisobga olindi, bu esa savdo qilinmaydigan aksiyalarni chiqarib tashlash va bozor o'zgarishlarining yanada real rasmini taqdim etishga imkon berdi.
Yetakchilar qatoriga uchta bank aksiyalari, sug'urta kompaniyasining imtiyozli aksiyalari va milliy temir yo'l tashuvchisi konteyner parkining operatorining qimmatli qog'ozlari kiradi.
Uchta ishlab chiqarish korxonasi, bir bank va operatorning aksiyalari moliyaviy ko'rsatkichlarning yomonlashuvi, bozor taklifining ortishi va investorlar tomonidan past qiziqish sababli narxida sezilarli pasayishni ko'rsatdi.
Yetakchilar
2024 yilda o'sish bo'yicha yetakchi kompaniya Uztemiryulkonteyner (UTYK) aksiyalari bo'ldi — “O'zbekiston temir yo'llari” konteyner parkining operatori. Aksiyalar narxi 48,1% ga oshdi — 270 ming so'mdan 400 ming so'mgacha. Eng muhim faktor kompaniyaning 35% ulushini Cotton Logistics MChJ tomonidan xususiylashtirilishi bo'ldi. Bitim narxi aksiyaga 169 751 so'm, umumiy hajmi esa 200 milliard so'm bo'ldi. Bozor narxining sezilarli oshishi va savdo faoliyatining ortishi aksiyadorlarning kompaniyaning haqiqiy qiymati va uning istiqbollari haqida yuqori kutishlari bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
2021 va 2022 yillarda kompaniyaning dividend daromadliligi mos ravishda 35,6% va 43,5% ni tashkil etdi. Bundan tashqari, kompaniya “Xalq IPO” doirasida birjaga chiqarilishi rejalashtirilgan 12 ta korxona ro'yxatiga kirdi. 4% ulushini ikkinchi bozor (SPO)da joylashtirish rejalashtirilmoqda, bu esa davlat ulushini 51% ga kamaytiradi.
“Ipak Yo'li” bankining (IPKY) aksiyalari 35,1% ga o'sdi va aksiyalarning narxi 131 so'mga yetdi. Kompaniya doimiy ravishda ijobiy moliyaviy natijalarni ko'rsatmoqda: 9 oylik yakunlari bo'yicha sof foyda 16,3% ga oshdi. So'nggi 5 yil ichida o'rtacha yillik dividend daromadliligi 8,4% ni tashkil etdi.
2024 yilda kompaniya xalqaro moliya institutlaridan faol ravishda moliyalashtirish jalb qildi. Umuman bank $140 milliondan ortiq mablag' jalb qildi, jumladan ADB, EBRR, MFK va OPEC fondidan kreditlar. Mablag'ning asosiy qismi kichik va o'rta biznesni rivojlantirish, shuningdek, ayol tadbirkorligini rivojlantirishga qaratilgan.
“Turon bank” (TNBN) aksiyalarining qiymati 25,2% ga oshdi — 921 so'mdan 1 153 so'mgacha. 2024 yilda maksimal narx 4 476 so'mni tashkil etdi, bu esa minimal ko'rsatkichdan 4 baravar yuqori. Bank dividend to'lovi bo'yicha faol siyosatni ko'rsatmoqda. 2023 yil yakunlari bo'yicha sof foydaning 37,4% dividendlar uchun sarflandi, 2022 yilda esa bu ko'rsatkich 88% ni tashkil etdi. E'tibor berish joizki, bank aksiyalari bilan savdolar hajmi eng past bo'lgan kompaniyalar orasida ijobiy natija ko'rsatdi.
Yana bir bank — “Ipoteka” (IPTB) 14,1% ga o'sdi. 2023 yilda vengriyalik OTP Bank bankning asosiy egasiga aylandi, davlatdan 73,71% aksiyalarning sotib olinishi bilan. Kelgusi ikki yil ichida qolgan ulushni sotib olish rejalashtirilmoqda. 2024 yil iyunida OTP Bank ozchilik aksiyadorlariga o'z aksiyalarini 1,1 so'mdan sotib olishni taklif qildi.
Aksiyalarning qiymati bankning moliyaviy natijalarining yomonlashuvi fonida o'smoqda: 9 oy ichida sof foyda 58,6% ga kamayib, 189,3 milliard so'mni tashkil etdi. Bu kompaniyadagi transformatsion jarayonlar bilan bog'liq bo'lib, ular ehtimol vaqtinchalik xarakterga ega. OTP Bankning xalqaro tajribasi hamda yangi korporativ boshqaruv va ichki jarayonlar standartlarini joriy etish bankning moliyaviy barqarorligi va samaradorligiga ijobiy ta'sir ko'rsatishi kerak.
Reytingni imtiyozli aksiyalar “Uzbekinvest” (UZINP) yopadi, ular 2024 yilda 12,5% ga o'sdi. Aksiyalarning dastlabki joylashtirilishi (IPO) 2023 yil oxirida amalga oshirildi, bu vaqtda kompaniyaning 5% ustav kapitali 1 000 so'mdan investorlar uchun taklif qilindi. Umumiy chiqarish hajmi 14,1 milliard so'mni tashkil etdi. Birinchi